Un escritor insatisfeito e defraudado: W. Fernández Flórez

Imaxe: Fundación Wenceslao Fernández Flórez

"No es sociólogo, es verdad. No es un gobernante, es verdad también. España no puede esperar de él más que la inactividad y el sopor; certísimo. Pero puede dar destinos, y su mano suave tiene una cautela prodigiosa para repartir los fondos de reptiles"

Lido o parágrafo sen ningunha referencia ao que ancoralo enseguida se nos vai a cabeciña a algunha siglapunto (Emepunto, Errepunto, Ipunto...) referida a persoeiros que exercen o poder ou lle andan ao axexo. Semella un anaco tirado dalgún artigo de opinión de hoxe mesmo.

Pero o texto está tirado dun artigo titulado "Panorama político", escrito por Wenceslao Fernández Flórez e publicado o 29 de setembro de 1915. Referíase a Eduardo Dato Iradier e soa coma se non pasasen máis de cen anos por el.

O estudo de José-Carlos Mainer* do que collo a cita de enriba apunta, ademais das políticas, outras causas da insatisfacción do escritor coruñés en lingua castelá. A saber:

“Independientemente de las razones que antes he citado como causa del «señoritismo» del escritor, sería injusto olvidar aspectos más sociológicos que psicológicos: la absoluta precariedad de la clase media gallega, separada del pueblo bajo por el abismo de una diferencia de idioma pero también sometida a una oligarquía muy caracterizada; víctima de un complejo de inferioridad frente a las gentes del resto de la península, pero vivero tradicional de funcionarios y militares, únicos status donde la seguridad del puesto neutralizaba la inestabilidad temperamental de los gallegos (muchas veces resuelta en sumisión aparente, astucia y frialdad). No creo que falten estos rasgos en nuestro escritor, uno de los pocos españoles de su tiempo que supo hacer del periodismo lo más parecido a un negocio saneado y a un empleo fijo”.

Se unha opinión coma a transcrita ao inicio mantén a súa frescura pasado un século, alguén máis que o seu autor se sentirá insatisfeito e defraudado. Semella que estamos vendo a representación da mesma obra no mesmo teatro. Non cambia nin unha coma do libreto nin os elementos da escenografía. Soamente se van renovando os actores e as súas chaquetas, e o único que podemos valorar é se representan mellor ou peor o papel que teñen asignado. Para os espectadores que sofren a representación la vida sigue igual. O no.
No que portén ao abismo lingüístico estamos dando agigantados pasos al frente.

_________________________________________________
*José-Carlos Mainer, Análisis de una insatisfacción: las novelas de W. Fernández Flórez. Madrid, Castalia, 1976. Citas das páxinas 69 e 17-8, respectivamente.

Apreciada Carmela, cuando vuelva le daremos un poco más de altor a la casa

Ilustración: Alberto Fernández García

“Apreciada Carmela, cuando vuelva le daremos un poco más de altor a la casa para que se jodan los vecinos”.

***

Cóntanolo Neira Vilas no relato “Dous compañeiros”. Dous veciños que non se coñecían, pero que o destino xuntou no mesmo barco. Un deles iniciou estudos de náutica, o outro é analfabeto e pídelle ao veciño que lle escriba as cartas para a muller. A situación e o texto, se non fosen tan tristes, darían risa. Chócanos a ansia do iletrado por “encher de palabras as dúas caras daquel papel”. Tamén resulta evidente o distanciamento afectivo do saúdo, quizais provocado pola presenza do amanuense intermediario ou pola falta de dominio da lingua da comunicación escrita, que non é a mesma que a que manifesta os sentimentos. Cousas do progreso. En calquera caso, a necesidade de comunicación entre o matrimonio vai parella coas súas necesidades económicas.

Malia a baba salitrosa que solta o protagonista, non expresa senón un trazo antropolóxico de calquera galeguiño: a casa debe medrar. Mais neste caso esvara no criterio. Non importa o progreso persoal ou familiar que se faga visible na casa; tampouco que o “altor” sexa necesario ou estético. O que persegue o tipiño é “que se jodan los vecinos”. Tan capaz de lle dar un alto á casa para taparlle as vistas ao máis próximo e, de paso, dicirlle ao resto: “xeringádevos, mortos de fame, decataivos de que son home de posibles”. Neira Vilas adorna o personaxe con outros detalles que nolo fan ver como un individuo que non hai por onde collelo. Mellor telo lonxe e que Deus nos libre de que alguén así chegue a concelleiro ou alcalde.

Moitos escritores do país manifestaron este desexo pero, como dixo Rosalía, Deus estaba tan alto que non os oíu. Así que esta caste de xente, de máis carne ca óso, con carreiras universitarias e expedientes brillantes, que se guían polo lema “que se jodan”, navegan sen se mollaren polos elegantes mares das institucións e aplauden medidas que recortan o benestar dos mandados sen sentiren o máis mínimo remorso. Para iso non fai falla ser analfabeto nin galego.

A literatura, mesmo a máis realista e comprometida, só recolle unha migalla da cruel realidade.

---

Xosé Neira Vilas, Os papeis do vello mariñeiro. Compostela, Bolanda, 2017. Ilustracións de Alberto Fernández García.

Esa tierra me es odiosa

"Yo hace muchos años que vivo completamente alejado de Galicia; aquí no he querido tratar con la gentuza gallega ni leer los periódicos. Esa tierra crea usted que me es odiosa"


Carta de Valle-Inclán ó seu amigo Torcuato Ulloa, en Manuel Alberca / Cristóbal González, Valle-Inclán. La fiebre del estilo. Madrid, Espasa, 2002. P. 155.
Cóntan os biógrafos que Valle estaba daquela (1904) hospedado nun hotel de Aranjuez pelexando pola conquista de Madrid.
Estamos fartos de saber que o escritor arousán tiña unha lingua que afeitaba mellor ca unha navalla e sabemos tamén que calquera poder ter un cabuxo. Así e todo non podemos deixar de relacionar este amor ó país coa polémica que se desatou cando o Centro Dramático Galego preparaba a montaxe dunha obra deste autor (¿Las galas del difunto?). A polémica mantívose un tempo nos medios e a causa foi que alguén da familia de Valle-Inclán se opuxo frontalmente á representación en lingua galega.

Non sabemos se o noxo á nosa lingua se transmite xeneticamente; sabemos, porén, que non afecta a outras linguas.

Tampouco sabemos se Valle se preguntou algunha vez como quedaría a súa obra se lle limpasen todo o que ten de galego.

Imaxes: El pasajero (capa do libro citado); Amazon.fr (capa da edición francesa das Comedias bárbaras).

Cosa, tocino, tonto: gallego

No diario El País lemos a noticia da futura retirada de certas acepcións de "gallego" do DRAE:
-La Real Academia Española retira tonto...
-Cosa y tocino antes que persona.
Non imos dicir que é unha mala noticia. Así e todo, por máis que molesten o oído, as palabras só dan conta da realidade de fondo e esta non se arranxa con correccións superficiais de entradas de dicionario. Aínda que... menos dá unha pedra.
Contra o que nos chamen de todo, case que debiamos estar inmunizados. Na torta das aldraxes hai ración para todos; tanta como para provocar máis dun conflito internacional. A quen isto escribe cáusanlle máis preocupación estoutras noticias, tamén relacionadas coa lingua, que sen seren aparentemente aldraxantes, son abondo máis perigosas:
-Catástrofe lingüística...
-As portas do plurilingüismo
-Decretos e decrépitos
-Galicia Bilingüe insiste na división...
-Comparan o galego cunha especie de marea negra...

E todo isto sen saírmos da prensa de hoxe.
Mentres, os "gallegos" seguen emigrando, (porque es lo que toca, como diría alguén).
Como sigamos coa nosa esperanza de burros, confiando en sabe Deus que ou quen, vainos pasar o sol pola porta e chegaremos a derradeira definición de "gallego", que será sinónimo de burro morto.
Que Deus nos atope sorrintes.

(As imaxes collinas do Google; deixo as ligazóns en gallego:imaxe1, imaxe 2 e imaxe 3.)

Do xuízo de Romasanta

"O avogado defensor [Manuel Rúa] non cre que o procesado sexa un farsante senón un enfermo. Ao seu xuízo carece de valor o testemuño dos veciños acerca do estado mental do acusado, porque uns rústicos labradores galegos non son as persoas máis aptas para apreciar unha monomanía. 'Eu que por desgraza, aínda que con honra -di- administrei xustiza entre campesiños galegos, sei o difícil que é ás veces darse a entender no seu dialecto, e o máis difícil aínda que é comprender o valor das explicacións no seu patois. Ditoso o xuíz que consegue que o labrego o entenda fiel e exactamente; máis ditoso aínda se logra comprender a súa mente'".

Teñamos en conta que ó bo do avogado caeulle ó lombo esta causa pobre e non o deixaron librarse dela. Nin tempo lle daban para estudar o sumario. Así e todo, fixo unha boa defensa. E as palabras textuais enriba transcritas cómpre entendelas como recurso para amolecer o corazón do xuíz. Lembremos que o caso saltara á prensa e era coñecido no estranxeiro. Na época foi todo un xuízo mediático.
Mais non só se xulgan os crimes de Romasanta. No subconsciente de todos os que se achegaron a aquela feira estaba fixada a ficha do país:
-Un país de rústicos.
-Que falan un "dialecto" ou patois no que resulta difícil expresarse e mesmo entender o que queren dicir os rústicos que o usan.
-Uns rústicos incapaces de entenderen o que lles ten que dicir o administrador da xustiza. (Que o xuíz os entenda ou non parece ser o de menos).
-Tamén se insinúa que tales rústicos non deben de ter a cabeciña á altura necesaria para entender o lerio da xustiza que lles administran.
Pobres. Aínda menos mal que na xustiza non hai prexuízos.

---

NOTAS SEN GASTOS
O libro que se cita é un estudo do caso Manuel (bautizado Manuela) Branco Romasanta, baseado no sumario do xuízo. Tamén é un excelente retrato da sociedade galega do momento, como reza na presentación.
Para os estudosos da nosa literatura ten interese especial o capítulo titulado "Reflexións desde a antropoloxía", como guía para entender a figura do lobishome que protagoniza relatos maxistrais nas nosas letras.

---

Citado de MARIÑO FERRO, Xosé Ramón, Manuel@ Branco Romasanta, o lobishome asasino, Vigo, Nigratrea, 2007. P. 127.

Un ilustrado francés

Lemos no diario Galicia Hoxe este artigo de Xavier Castro sobre a publicación dun documento de Charles-Louis de Fourcroy, militar francés que andaba polo país na altura de 1807. Non sabemos se o informe do ilustrado era atinado ou non. A estas alturas, tanto nos ten. Pero supomos que o que deixou escrito era o que lealmente pensaba. E o que pensaba dos galegos non é como para enmarcar. De Fourcroy venos como un país pobre, atrasado na agricultura, causa da emigración. Tamén nos considera un mercado potencial: é o único interesante que lle ve o francés ós galegos.

¿E a súa idea do idioma? Excelente e gorentosa para algúns políticos que coñecemos: "A súa lingua é unha mestura de castelán corrupto e de portugués". Os oídos de De Fourcroy non logran discernir da fala dos galegos máis alá dunha galdrumada de linguas. Tímpano duro, meu pobre.Tamén resulta interesante a orde dos ingredientes da caldufada lingüística brevemente descrita polo francés: se deixamos podrecer unha miga o castelán e lle damos un toque de portugués obtemos a lingua que falan os galegos. Poderían darse outras combinatorias, pero o ilustrado cociñou esta.

Cando dentro duns anos algún ilustrado, do país que for, deixe algún escrito sobre o famoso bilingüismo cordial non sería de estrañar que o considerase como unha especie de castelán con marcapasos. Porque o tempo pasa e o modelo de carro cambia, mais semella ás veces que seguimos entullados na mesma corredoira de sempre. Non digo isto por masoquismo nin para que o retiren do libro por ofensivo. Os libros deben procurar dicir a verdade, malia que non guste. Para que os que os len saiban a quen levan no seu carro a misa.

________________

Imaxe de Toxosoutos.

Gallegos ladrones

Aínda non hai moito asistimos a unha acesa polémica sobre certas acepcións de "gallego" publicadas no DRAE. Hoxe non deixa de chamar a atención -polo menos a este lector- o título dunha noticia económica:

Un piloto argentino califica al grupo Marsans de «gallegos ladrones»

As explicacións desta preciosa expresión comezan na propia noticia, redactada por Agustín Bottinelli:
"Ante el estupor de algunos diputados Biró rectificó su lenguaje, aunque dejó en claro cuál es el sentimiento de los trabajadores ante la situación".
Aínda podemos dar máis explicacións aclaratorias. Por exemplo:
a) Que "estos gallegos" non son os de Galicia, fogar de Breogán. Como é ben sabido en Argentina chaman "gallegos" a los españoles todos. Así que escusamos ser tan susceptibles.
b) Que a expresión "gallegos + ladrones" non se trata dunha suma de insultos; ou mellor dito, non son dous epítetos, senón que se trata dun xentilicio acompañado dun adxectivo especificativo. O representante dos aviadores só se queixa dos "ladrones"; o resto dos "gallegos" son xente honrada, e a asociación das dúas palabras citadas non lles afecta para nada.
c) ¿Que terán que ver os de Marsans cos gallegos? Se cadra ó mellor nin son do país. Non vén a conto pórse tan "picajosillos".

Lembro que para un alumno mexicano a palabra "gallego" tampouco lle espertaba devoción. Se a memoria non me falla, este territorio non figuraba na recolleita das acepcións aldraxantes do DRAE.
Mais deixémonos de laricadas. Pablo Biró, vicepresidente da Asociación de Pilotos de Líneas Aéreas, debe de ser bastante "gallego", porque tamén busca culpables na horta do veciño. E ademais da parte que lle toca, "gallegos" coma os que el censura tenos a eito nas elites do seu propio país e dende o primeiro minuto da independencia.
Dende o punto de vista da corrección política, esta leria ten dúas solucións:
1. Eliminar a palabra "gallego" do dicionario. (O inconveniente desta solución é que sempre hai xente que fala sen consultar tal ferramenta.)
2. Facer unha limpeza étnica. Pero esta solución é absolutamente desaconsellable. Tense probado en moitos países, e en todos eles foi un asco.

Imaxe de Hay de decirlo.

¿Gallego para maricones?

Hai noticias que non se poden comentar. ¿Que comentario vas facer se te deixan coa boca aberta, incrédulo, pampo, estantío?

¿Que mal lle puido facer o noso idioma a algúns para que salten con estas saídas de pata de banco?

Se o galego vale realmente tan pouco como pretenden demostrar, ¿a que lles vén tales mostras de vesania?

¿Por que copian campañas homófobas? ¿Non lles dá a cabeciña para algo máis orixinal?

¿Isto é toda a contribución á cultura no seu adorado idioma?

(Imaxes de Galicia Hoxe e de http://www.chick.com/reading/tracts/1052/1052_01.asp.)

Brazos en cruz

Lemos no Galicia Hoxe un artigo de Susana de la Gala sobre o masacre na Universidade de Virxinia. Céntrase a articulista na figura do profesor emérito que tentou deter o asasino mesmo facéndoo pasar por riba do seu cadáver. Mais non deixou de chamarnos a atención o parágrafo que citamos:

"Tiven bos profesores dende preescolar, agás algún caso concreto, cruel nos tempos de Franco, do que esquecín o nome. Deuse o caso que poñía de xeonllos cos brazos en cruz, e as mans suxeitando libros, os rapaces e as rapazas que falaban galego en clase. E ademais daba co anel enorme que tiña no dedo medio nas cacholas dos nenos e das nenas de aldea. Ou coa vara de medir, que era dura como o demo".

Non precisa comentarios. Só o traemos aquí para que a amnesia histórica non nos faga desvergonzados á hora de reclamar dereitos lingüísticos e de laiarnos polos ataques á sacrosanta liberdade.

A pouco que se escaravelle damos con alguén que considera delito o uso de certos idiomas, porque hai idiomas que ofenden.

E agora atopádelle explicación.

(Imaxe de http://agualisa4.blogs.sapo.pt/arquivo/2005_12.html).

Gallegos de remate

Gallegos de remate: velaí o título dun artigo de Antonio Sangiao, publicado no Xornal.com. Trátase dun artigo en defensa da raza e dalgunha cousiña máis. Está escrito en castelán, porque o autor non quere que o tomen por parvo. Así e todo, os que temos o bacharelato creo que podemos ler ese idioma, mesmo non estando obrigados a coñecelo.

Tamén enlaza o antecitado xornal un artigo de C. Novo e mais un vídeo sobre o lado escuro do idioma. Podedes velos se vos peta.

Gallego el que no lo haga.

(A imaxe é de http://www.controltotal.org/Virus/index1.html.)

Gallegada

Apego aquí a letra dunha canción do "in-mortal cri cri". O seu autor supomos que foi don Francisco Gabilondo Soler (Nació el 6 de octubre de 1907 en Orizaba, Veracruz. Desde los 7 años tuvo gran afición a la música y a las estrellas, segundo reza en www.colegios.net).

A letra da canción está pensada para nenos inocentes (olliño coa polisemia desta palabra). Reparade, de paso, na fluidez verbal do galeguiño. Deixade pasar o bo xorne do animal.

GALLEGADA

¡Pobre galleguito!
Su borriquito
no quiere andar.

-¡Este malditu u tonto borrico
por caprichoso no quere andar!

Ay, iba pa´l pueblo
y hasta mañana
podrá llegar.

-¡Si no caminas, te hago añicos
de un garrotazo, por miña nai!

Se tendrán que quedar a dormir
bajo de las esrellas
que en Galicia son bellas de ver
en el cielo zafir..

¡Pobre galleguito!
Su borriquito
no quiere andar.

E se cadra, os nenos de colexio, cando lles deprenderon a canción, quedaron cun excelente concepto do galleguito e mais do seu borriquito. (Polo menos turraba dun borriquito e non ía empurrando na roda de afiar.)

Así e todo, o que máis me aqueloutra e non dar atopado a música. Se dades con ela, xa sabedes...

O autor debeu de ser boa persoa. Pero hai cousas que están no ambiente e reclaman o seu tributo.

A imaxe atoparédela en http://hp.fciencias.unam.mx/~emg/cricri/biocri.htm

Animales y gallegos por esta puerta

Andas as augas dos dicionarios revoltas porque topan os prexuízos coa corrección política. Vaia por diante que estamos, polo menos sentimentalmente, cos representantes do pobo que antepoñen a dignidade ó resto dos asuntos públicos. Ou mellor, que se ocupan dos asuntos públicos coa dignidade por diante.
Vén isto a conto dunhas noticias publicadas estes días na prensa sobre algunha acepción da voz "gallego". A primeira que mencionamos aparece en La Voz de Galicia: El Congreso pide que la Academia no defina «gallego» como «tonto»; a mesma noticia aparece no Galicia Hoxe: O Congreso recomenda que a RAE retire a definición de galego como parvo e tatexo. Neste último xornal, publica un artigo Fran P. Lorenzo sobre a tortura que pode representar para calquera persoa tal consideración, mesmo non sendo tatexo paciente.
Tamén pola banda do sur cocen fabas: El «Diccionario Universal Portugués» registra «galego» como «ordinário, fraco". A palabra galegada que "puede equipararse con sustantivos como ignorancia o estupidez" creo recordar que a emprega algún personaxe d' Os Maias como sinónimo de "españolada", supoñendo que este non intensifique a aquel. (Hai para todos, como se pode ver).
Hoxe La Voz de Galicia volve publicar máis do mesmo: Los medios latinos estadounidenses se mofan del estereotipo del gallego. O artigo está cheo de "finas" mostras da agudeza dos galegos.

Hai uns anos informaba El País do desaloxo duns okupas; non lembro se foi en Madrid ou en Barcelona. Un deles xustificaba a súa acción coas razóns dun bo pai de familia: necesitaba unha vivenda digna; non quería quería que o día de mañá o seu fillo fose "uno de esos negros gallegos que andan por ahí".

Xosé Antonio Fidalgo (Os saberes tradicionais dos galegos, 2001:243) recolle un par de perlas polas que non nos imos encabuxar: a do letreiro dunha estación de tren que indicaba o lugar que debían ocupar "perros y segadores" (estes eran os galegos que ían apañar trigo a Castela) e mais o dito tan coñecido que reza: "Los gallegos vinieron al mundo para descanso de los animales".

A quen lle conveña oirémoslle dicir que iso foi noutrora. Hoxe gañamos en estima e consideración, e tal que sei eu...

Se cadra, dirán verdade. Sempre será mellor estar no mundo para divertir monas que para descansar animaliños.

Y luego te hay gente que se te incomoda toda por una comedia de monifrates.

Creo que teñen que cambiar máis cousas que as acepcións dos dicionarios. No que a min portén, prefiro que os dicionarios sexan obxectivos e fiables nos seus datos, por noxentos que me resulten.

¿E todo isto en que tema do programa entra? ¿En lingua e sociedade? ¿E vai caer na selectividade?