31.3.17

Rolda pola república das letras-183. Marzo de 2017

[...] será o eixo central da exposición 'Berce da nosa cultura' que terá lugar no Museo do Mar de Galicia en Vigo durante cinco meses, nos que en paralelo se desenvolverá un completo programa de actividades académicas, culturais e de divulgación da época e da obra do trobador [Martín Codax] (Sermos Galiza, 03-03-2017).
“Se lemos hoxe de novo Pondal cos ollos e o pensamento do século XXI, seguimos atopando as mesmas cuestións que falan tamén para nós: chamaba a levantarse contra a situación de abandono e desprezo do país naquel momento e dunha maneira semellante poderíamos facer hoxe o mesmo cos seus poemas”, afirma [Manuel Ferreiro] (Sermos Galiza, 04-03-2017).
Trátase de Os ensaios, de Michel de Montaigne, prologado e traducido por Gonzalo Navaza; Democracia e educación, de John Dewey, prologado por Antón Costa Rico e traducido por Manuel F. Vieites; e O federalista, de A. Hamilton, J. Madison e J. Jay, con prólogo de Roberto Blanco Valdés e tradución de Ramón Máiz e Alfonso Mato (Karmele Vázquez, El Correo Gallego, 07-03-2017).
O libro abordo tres tipos de mulleres abandonadas. «Unha é moi típica de Galicia; son as que Rosalía chamou viúvas de vivos[...]. O segundo grupo de mulleres abandonadas que inclúe Franco Grande son as mulleres abandonadas polo seu amante [...]. As outras abandonadas que trata no libro Xosé Luis Francos Grande son as que nacen en orfandade, aquelas nenas das que se descoñece a súa orixe (La Voz de Galicia, 07-03-2017).
E a súa nova achega vén definida así polo seu editor, Antón Lopo: "Despois de 'Camuflaxe' ninguén seguirá sendo igual, nin as persoas que o lean nin a propia autora, que pare ante os nosos ollos un becerro co seu corazón de sangue vermello" (Sermos Galiza, 08-03-2017).
[...] a escritora luguesa acadaba o galardón grazas a un ensaio no que analiza "a práctica tradutora de Rosalía de Castro e de Erín Moure, en oposición ao discurso patriarcal e colonial", segundo as súas propias palabras (Sermos Galiza, 09-03-2017).
O Instituto de Estudos Miñoranos vén de sacar do prelo esta obra que é "froito de tres anos de traballo: entrevistas, lecturas, escrita", segundo afirma o propio autor (Sermos Galiza, 10-03-2017).
El álbum, ilustrado por Enrique Flores, se sitúa en Bombay, donde Agni, un niño de 10 años pobre que trabaja desde los seis en un lavadero, sueña con que un día cambiará su suerte (El Correo Gallego, 10-03-2017).
este primeiro volume amósanos á nena curiosa que xoga no eixido dunha casa de vila, á adolescente inqueda e con soños de artista, á rapaza atrevida disposta a construír unha vida independente, á lectora febril que ferve de ideas revolucionarias, á escritora consciente do seu talento e disposta a saír á praza pública... Unha imaxe de Rosalía até o de agora inédita que nace dun traballo de rigorosa pescuda bibliográfica (Sermos Galiza, 10-03-2017).
Ocorreu na época dos Austrias, concretamente no chamado Siglo de Oro literario, cando a Coroa de Castela fixo propaganda escrita para lograr este fin. Como sucedeu hai moito tempo, e os galegos somos moi boa xente, os prexuízos cara aos galegos diminuíron moito, pero aínda quedan rescaldos (entrevista de María Almodóvar, El Correo Gallego, 12-03-2017).
Neste percorrido, Gago realizará unha viaxe diacrónica, dende a década dos 80 do século pasado ata a Idade Media, amosando os lugares con que tiveron lugar crimes, mortes e asasinatos que ficaron no imaxinario popular e na historia e explicando os seus detalles e significación. "Habitualmente, a historia dos crimes válenos para explicar a relación entre clases sociais, que é algo que moitas veces non se conta, e quedamos só falando de monumentos. Moita xente cando visita un lugar, o que busca é xente, quere saber como vivía a xente alí, como era, atopar outras persoas, aínda que estean noutro lugar do tempo (Marcos Pérez Pena, Praza Pública).
[...] reúne noventa textos compilados nos arquivos da Real Academia Galega (RAG), a Fundación Rosalía de Castro, o Municipal, da Deputación, e do Museo de Belas Artes, todos da Coruña, de particulares e unha carta do legado de Víctor Said Armesto doada á Fundación Barrié, que editou Diego Rodríguez (Alberto Martínez, El Correo Gallego, 15-03-2017).
[...] este relato da súa viaxe é algo máis que iso, introducindo a cada momento explicacións científicas para distintos fenómenos físicos, xeolóxicos, astronómicos ou biolóxicos (entrevista de Marcos Pérez Pena, Praza Pública, 16-03-2017).
A avõ Lola tivo que ser todo um mundo para Xohana, todo um mundo de ilussão, de compenetração, de carinho, de assombro, de emoção que a acompanhou e acompanha durante todo seu recorrido vital, até o ponto que agora edita um novo livro de poemas, magnífico e cheio de sentimento, adicado á sua avõ, sentimento que ja aflora no limiar no que fala de Lola á que inscreve “por méritos proprios na estirpe das avoas primixenias, de austera e miuda arquitectura, gardiás dunha lingua sécular, débeda que nunca pagaremos” (Nemesio Barxa, Sermos Galiza, 16-03-2017).
A emigración do final feliz si está documentada, mais hai outra que non o está. Con esta versión edulcorada da nova emigración galega parécese querer suxerir que a xente emigra porque quere, non porque non ten outra opción, e que o éxito está a esperar por nós no estranxeiro. Pero hai unha cara B que non se ve reflectida en moitas ocasións: as historias de fracaso daquelas persoas que aspiraban a ter unha vida mellor e que atopan no estranxeiro a mesma precariedade que pensaron que estaban deixando atrás (entrevista de Montse Dopico, Praza Pública, 17-03-2017).
Rompe co estereotipo da típica nena princesiña e móstrase como unha nena xusta e espabilada, de modo que as accións que o lector coñecía agora non chegan nin a principiarse, grazas á actuación da Axente Riciños, que traballará pola xustiza cos axentes da orde, sendo nomeada filla predilecta do bosque (Carmen Ferreira, El Correo Gallego, 19-03-2017).
[...] un poemario dirixido ao lectorado autónomo e con medio cento de poesías que devalan entre o ton nostálxico da voz poética e a inocencia da ollada infantil (Isabel Mociño, El Correo Gallego, 19-03-2017).
[...] se estrena en la literatura con un libro de historias reales, contemporáneas, que juegan siempre con estereotipos de género (S. E. El Correo Gallego, 20-03-2017).
O xurado do Premio Jovellanos considerou que "o poema premiado representa unha poesía da cotidianeidade onde o misterio da vida e os seus milagres agóchanse nunha listaxe da compra, na voz recordada dunha avoa, nunha lingua pequena onde alenta o ánimo do mundo" (Sermos Galiza, 22-03-2017).
  • Emma Pedreira, Premio Jovellanos: “La poeta gallega Emma Pedreira ha obtenido el IV Premio Internacional de Poesía Jovellanos, "El Mejor Poema del Mundo", con su poema ‘Lista da compra da viúva’" (Faro de Vigo, 22-03-2017).
[...] representantes do Concello e familiares encabezaron a comitiva que se dirixiu á tumba do camposanto onde descansan os restos do poeta noiés para realizar a súa tradicional homenaxe floral ao creador de Obra viva ou Cantos caucanos no 25 aniversario do seu pasamento (Manuel Gil, El Correo Gallego, 23-03-2017).
FILLO DE A ESTRADA Nado na Estrada en 1909, Manuel Daniel Varela Buxán foi un dinamizador da vida cultural galego, especialmente das Terras do Deza, que o acolleron á súa volta de Arxentina. Non en balde, impulsou a construción na parroquia de Cercio do primeiro local de escola feito pola Administración, así como a constitución da asociación cultural A Carballeira de Cercio. Ademais, creou en Lalín a compañía de teatro Os Labregos, coas que representou diversas obras, e escribiu artigos e colaboracións en diversos diarios e revistas galegas (Rosa Cano, El Correo Gallego, 27-03-2017).
La obra de teatro 'O tolleito de Inishmaan' se ha llevado un total de cinco premios María Casares consagrándose como el mejor espectáculo de artes escénicas del último año (El Correo Gallego, 30-03-2017).
A noite dos premios María Casares foi a noite de Eroski Paraíso e de O tolleito de Inishmaan. As súas respectivas oito e once nominacións xa anunciaban que a pugna entre os dous espectáculos sería a alma da velada que acolleu onte o coruñés teatro Rosalía de Castro (Rodri García, La Voz de Galicia, 30-03-2017).
O mar levou na mañá desta quinta feira, 30 demarzo, a Paco Souto (A Coruña, 1962) , percebeiro, poeta e concelleiro do BNG en Malpica, unha das persoas que máis o amou (Sermos Galiza, 30-03-2017).
"Paco Souto era también percebeiro, un gran poeta, un activista social y una de las voces más generosas de toda la Costa da Morte siempre al lado de las causas buenas y justas, una voz que hoy enmudece por un golpe de mar, pero que quedará para siempre en la memoria de todas las personas que lo conocen y que lo trataron, desde su Malpica al resto del país", ha señalado el BNG (El Correo Gallego, 31-03-2017).
A xornada correrá a cargo de Xosé Manuel González Reboredo, especialista en Antropoloxía Cultural, quen, coa charla 'Fermín Bouza Brey, un destacado etnógrafo visto por un discípulo', afondará na personalidade desta figura da literatura e cultura de Galicia (El Correo Gallego, 31-03-2017).
[...] os seus versos conservan a violencia e contundencia que os caracterizan, pero procuran, segundo a súa propia definición, novas formas e temáticas que enriquezan o discurso poético (Karmele Vázquez, El Correo Gallego, 31-03-2017).

25.3.17

Julián Rodríguez Novo. Unha morte lanzal. A traxedia do bou Eva


O profesor Alonso Montero relátanos no prólogo os feitos históricos acaecidos na noite do 22 ao 23 de abril de 1937. Como novidade, dá o nome do tripulante que fai a denuncia, sacado da documentación do proceso. A traxedia pode resumirse en poucas palabras: na data sinalada, un grupo de nove persoas, de diversa ideoloxía, afectas á República, intentan pasar clandestinamente a territorio leal nun barco de pesca. Son denunciados e tentan apresalos, pero antes de caeren en mans dos fascistas optan polo suicidio.
Ás nove mortes desa noite hai que engadirlle a do mariñeiro que xulgaron por cómplice dos fuxitivos, fusilado en 1938. Logrou salvarse un mozo, que chegou tarde á cita.
A peza recolle no primeiro acto “o intre de ledicia, cara á liberdade, que sentían aquela noite”, por dicilo coas palabras de Rafael Dieste.
A estrutura da peza consta de prefacio, tres actos e epílogo.
No prefacio, o diálogo entre Camilo [Campos Méndez] e [Manuel Martínez] Maroño pon en antecedentes ao espectador/lector da preparación da fuga.  
No acto primeiro, Pombo conta unha vez máis a historia, co pesar de non ter estado onde tiña que estar para sentir a esperanza que sentiron os que si chegaron a tempo. Os fuxitivos, despois da reunión preparatoria, entran no barco. Un rapaz descóbreos. confían en que non os vai delatar e déixano ir. O barco arrinca motores e os agachados case se consideran libres: celébrano e bromean. A sirena dun gardacostas fainos calar. Pombo relata a abordaxe. Na Comandancia de Mariña, o xefe tenta botar unha partida de xadrez, pero a noticia de disturbios no porto estrágalle o divertimento. A súa preocupación é que haxa xente que sexa testemuña dos acontecementos.
No acto segundo os agachados resisten o ataque dos fascistas. Nin estes poden entrar nin aqueles saír. Pombo relata o intento de anegar a sala de máquinas cos refuxiados dentro. O sufrimento dos personaxes cóntannolo eles mesmos. O lector/espectador vive canda eles os momentos previos á toma de decisión de se iren. Na Comandancia de Mariña interrogan o denunciador. Identifican algún dos fuxitivos.
No acto terceiro, Pombo relata a aceleración dois acontecementos. A historia colle aquí caracteres épicos. Tratan de sacar os refuxiados con auga a ferver. A muller anima a resistir porque ten un motivo adicional: que os fascistas non saiban das dúas fillas para non lles dar o gusto da vinganza. Toman a determinación final. O posuidor da pistola terá o triste honor de ser o mestre de cerimonias.
No epílogo recóllese a alegación final de Pombo: “As patrias de verdade viven no corazón dos derrotados e berran cando os seus fillos dormen, inventando novos himnos que parafrasean xustizas perdidas”.
Os personaxes levan os seus propios nomes. Pombo, o supervivente, serve de ponte entre o onte e o hoxe; nárranos o que viu como involuntario espectador, convértese na voz da historia, a voz que explica o presente a partir das ilusións frustradas do pasado.
Hai un certo descompasamento entre os momentos do bou e os da Comandancia. Este recurso fai que o espectador/lector perciba aqueles como principais e estes como secundarios. O importante aquí non é a cronoloxía dos acontecementos, senón a valor psicolóxico que comportan.

Sobre a obra

Julián Rodríguez Novo, Unha morte lanzal. A traxedia do bou Eva.  Vigo, Discursiva, 2016.
Prólogo de Xesús Alonso Montero. Tamén se recolle no libro o artigo de Rafael Dieste publicado no número 5 da revista Nova Galiza, editada en Barcelona o 15 de xuño de 1937.

Personaxes: 13 (unha muller, un rapaz, once homes).

21.3.17

O Pergamiño Vindel

Imaxe da Galipedia
A prensa recolle cun certo alborozo a confirmación da presenza do Pergamiño Vindel na exposición Berce da nosa cultura, organizada pola Universidade de Vigo. O documento, dende a súa descuberta en 1914, deu unhas cantas voltas polo mundo, coma un emigrante máis, ata sentar cabeza en The Morgan Library & Museum de Nova York. Das reviravoltas que teña dado antes de que o descubrise Pedro Vindel sabemos aínda menos que do seu autor. Se houbo algunha posibilidade de que o documento quedase no país, podemos dala por definitivamente perdida. Moitas voltiñas tería de dar o mundo para que os actuais propietarios se desfixesen desta xoia. Así que, unha visita de turista non é pequeno acontecemento.
Do fundador da Morgan Library sábese moito. A John Pierpont Morgan dedícalle parte dun capítulo Philipp Blom no libro El coleccionista apasionado. Una historia íntima. Nesta obra reúne Blom unha morea de personaxes poderosos, ricos e coleccionistas compulsivos. A Pierpont non o trata con moita conmiseración. O primeiro que nos presenta é o seu nariz que, de vello, “había crecido hasta alcanzar proporciones grotescas”(p. 165). Cómpre sinalar que foi por enfermidade e non por vicio. Pierpont viviu con mala saúde. Tampouco foi afortunado en cuestións afectivas e, de mozo, padeceu unha ampla, viaxeira e ríxida educación. Resultoulle moi útil para preparalo como home de negocios e permitiulle descubrir, asemade, a riqueza artística da vella Europa. Ao contrario que a saúde, as finanzas case que non lle puideron ir mellor. O magnate tivo por competidores a persoeiros como William Randolph Hearts, John D. Rockefeller, Andrew Carnegie, Benjamin Altman… e uns poucos máis destas feituras, con diñeiro a esgalla e un apetito feroz para comprar todo canto de valor cultural estivese á venda en Europa.
O pergamiño que contén as cantigas de Martín Codax, que hoxe enriquece os fondos da Morgan Library, descubriuse o ano seguinte ao do falecemento do fundador. Como se ve, os sucesores, ademais da riqueza, tamén herdaron o olfacto para estes asuntos. Se cadra, o lerio da cultura só é mal negocio para os pobres de peto e sen espírito.
Benvido sexa o Pergamiño Vindel, que nada (de non ser a morte) nos impedirá gozalo o tempo que estea entre nós.
Parabéns para os organizadores da exposición.

Algunhas noticias sobre o pergamiño Vindel:

11.3.17

V Certame de Poesía Manuel María 2017

Imaxe: AELG
A Casa de Galicia en Gipuzkoa convoca este V Certame de Poesía Manuel María.

As BASES atópanse na páxina da AELG

O prazo de entrega de traballos remata o 30 de abril de 2017.

6.3.17

Carlos Casares. O galo de Antioquía

Imaxe: Editorial Galaxia / Andrés Meixide
Antonio Madarro, O Calatrón, home de xenerosa humanidade, ferreiro de oficio, empezou a poñer ovos ao tempo que lle proían os rebentos de plumas nas costas. Estas cousas raras metéronlle o medo na alma e correu a pedir axuda ao seu cura párroco, don Marcelo López, quen, por súa vez, estrañado e compadecido pediu axuda ao párroco dunha freguesía veciña, don Luís Romasanta, amigo seu dende os tempos do seminario. Este último denunciou o caso perante a Inquisición (non se cita directamente no conto) e o pobre do ferreiro rematou levado á fogueira “o 2 de xullo do ano 1645”. O auto celebrouse na Praza Maior de Xinzo. O ferreiro saíu da fogueira convertido en galo e marchou voando cara ao “campanario de Antioquía” (lendaria cidade asolagada na lagoa Antela) coa intención de chegar a tempo para “cantar o quiquiriquí das doce”.
Como nos di Hakan Casares Berg na introdución para á edición de 2003:
“O conto de O galo de Antioquía ten, ao meu parecer, elementos esenciais da prosa do meu pai e tamén da súa personalidade. En canto ó humor, compartía na súa vida e cando escribía o gusto polas situacións absurdas e surrealistas, os personaxes pintorescos, dos que por certo moitos eran de Xinzo, e tamén os curas. O outro tema deste conto é esa concepción da intolerancia como o gran mal das persoas, xerme do fanatismo, da violencia, da inxustiza e do sufrimento. O galo de Antioquía recolle estes dous elementos para contarnos unha historia fermosa”.
Ilustración de Andrés Meixide
Neste relato breve atopamos un trío de personaxes que, en versións diferentes, resulta habitual na narrativa casariana: unha vítima, un inquisidor e un amigo que comparte máis ou menos directamente os padecementos daquela. Neste conto, respectivamente, o ferreiro, don Luís e don Marcelino. Os dous últimos, sacerdotes. Física e moralmente contrapostos, a parella de curas amosa as simpatías e antipatías do autor. Don Marcelo lémbranos o protagonista de Ilustrísima: hedonista, amigo do bo comer, xeneroso e compadecido. A don Luís debúxanolo fisicamente feble, bo coñecedor dos libros pero escaso de calor humana: no desenlace do conto actúa como un frío inquisidor que considera o tormento e a execución como vontade divina; por contra, ao pedazo de home que é don Marcelino, na cinematográfica escena final, o ferreiro velle os ollos cheos de bágoas. Nesta escena, o autor fai pasar ante os ollos do protagonista toda a súa vida: os feitos relevantes, as amizades, as inimizades, o amor frustrado… Na cacharela do auto de fe, a omnisciente voz narradora salienta a paz interior do ferreiro.
Ilustración de Andrés Meixide
O conto presenta unha estrutura pechada. Inicio e remate constitúen unha mesma escena. A conversión final do ferreiro en galo e a súa fuxida para unha cidade imaxinaria fornecen o lector dun final esperanzador, non todo remata na fogueira do escurantismo e da intolerancia, aínda que esa circunstancia só sexa posible nun espazo lendario.
Podemos considerar un precedente deste conto “O alquimista Caaveiro” (Os escuros soños de Clío, 1979). Tamén aquí achamos un protagonista chamado Antonio, que puña ovos e que foi executado pola mesma época có ferreiro. Pero fóra destes e dalgún outro pequeno detalle, ambos os relatos son moi diferentes no ton, na estrutura e no argumento. Tampouco se atopa no relato do alquimista o humor e a ironía que rezuma o protagonizado polo ferreiro.
_____________________________
Unha boa axuda para entender a lenda que serve de base a este conto podémola atopar no artigo de Ladislao Castro Pérez e Manuel García Valdeiras, “El simbolismo del gallo en el Noroeste peninsular, de la protohistoria a la tradición Jacobea”, Minius VI, pp. 29-39. (Ligazón enriba).