20.11.19

A lingua da terra natal

"A lingua da terra natal é o alimento espiritual das almas sinxelas. O idioma é o bálsamo que mitiga a nostalxia do expatriado. [...] A comunidade do idioma é unha das que máis influíron na formación da Patria e por este motivo os conquistadores sempre trataron de arrincar as linguas propias dos pobos anexionados; e os pobos vencidos sempre defenderon o seu idioma como o derradeiro resto da súa indepencia".
A quen escribiu esas palabras executárono, canda outras once persoas, na estrada Coruña-Ferrol o once ou doce de setembro de 1936. Non tivo xuízo. Chamábase Arturo Noguerol Buján. Non foi un acto de amor o que o levou a unha foxa común do cemiterio de Serantes. Tampouco se pode dicir del que fose delincuente, nin separatista, nin fanático impositor de galego excluínte ou como lle queira chamar o gobernante "de turno". Nin fai falla ser lingüista para saber que unhas linguas espertan máis afectos ca outras.
En fin... Para sabermos máis podemos botar unha ollada ao libro de Jesús-Fernando Román Alonso (2003): Arturo Noguerol. Xornalista, arbitrista e financeiro do Galeguismo. (Galegos na Historia), Vigo, Ir Indo. (Cita e imaxe tiradas deste libro, pp. 25 e 49 respectivamente).

15.11.19

"Extraordinario" (de Antón Lopo. Léxico-3

Extraordinario. Léxico-3
Este test tamén se basea no léxico da novela Extraordinario, de Antón Lopo. É tan sinxelo coma os dous anteriores. Consiste en sinalar, de entre as palabras da lista, aquela que se axeite á definición que se dá na cabeceira da pregunta.

11.11.19

"Extraordinario", de Antón Lopo. Léxico-2

Extraordinario. Léxico-2
Velaquí outro test aínda máis faciliño có anterior sobre o léxico de Extraordinario, novela de Antón Lopo.
O que se pide é sinalar as palabras que conteñan unha valoración negativa ou marcar como positivas aquelas que non suxiran tal valoración.

5.11.19

"Extraordinario", de Antón Lopo. Léxico-1

Extraordinario. Léxico-1
Este test de léxico baséase en Extraordinario, novela de Antón Lopo que ten como eixo temático as relacións no seo da familia.
O test resulta faciliño e completalo ocupa menos de cinco minutos. Para realizalo cómpre premer na ligazón.
Agradécese a comunicación das meteduras de zoca que se atopen. Deséxase un bo divertimento.
Imaxe: Extraordinario/Editorial Galaxia

3.11.19

Xoán C. Abad / Evaristo Pereira: "O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra"

Imaxe: O soño crebado/IEV
O soño crebado é unha exposición amena e didáctica sobre a aniquilación da II República polo bando vencedor da Guerra Civil de 1936. O título é unha declaración de intencións: recolle o sentir tanto daqueles que viviron os feitos narrados coma dos que xa nados na ditadura e mesmo na actual democracia percibiron aquel intento de réxime político como unha ventá aberta á esperanza que se atrancou de golpe. A obra é unha achega clarificadora a ese período traumático da historia das Españas que aínda alporiza hoxe a algúns sectores políticos que xa non  viviron os feitos pero que deben de se considerar herdeiros do bando vencedor. Neste "caderno didáctico" non se xulga nin se condena; expóñense sinxelamente os feitos sen tapullos nin preocupación pola corrección política.

Cómpre sinalar que a obra é máis ambiciosa do que o título suxire: o marco cronolóxico esténdese dende as etapas precedentes á República ata os anos posteriores ao remate da II Guerra Mundial; o espazo xeográfico expándese máis alá de Vigo e bisbarra, e os feitos narrados, mesmo sendo locais, poden considerarse exemplos concretos dun estilo de actuación extrapolable ao resto da Península e a outros países europeos. Non estamos, xa que logo, ante un humilde caderno didáctico de historia local, senón ante un auténtico tratado que estuda unha etapa concreta da virulenta historia do século XX partindo dun escenario local pero sen deixar de ollo o espazo global que inflúe sobre ela.

 Expostos os precedentes dos tempos da República, o estudo céntrase na esperanza que esperta o novo réxime na sociedade, especialmente entre as clases populares, nos vaivéns padecidos pola incipiente República, no levantamento militar e, conseguido o control do territorio polo exército sublevado, nas consecuencias que tivo na bisbarra o desenvolvemento da guerra: recrutamento de soldados para as distintas frontes, requisa de medios materias, control da poboación por medios violentos (detencións, xuízos sumarísimos, paseos, sacas, fusilamentos...) e accións de propaganda para xustificación e lucimento do bando vitorioso. Os mecanismos de defensa dos leais á República crean entobados, fuxidos e guerrilleiros. A marcha da guerra provoca na cidade e bisbarra a habilitación de cuartelillos, centros de detención, campos de concentración, hospitais...

A traxedia tórnase máis vívida cando escenario e personaxes resultan familiares. A información gráfica que se achega amósase eficaz neste sentido. Na inmensa traxedia que supón o exterminio do inimigo interior (los malos españoles) hai episodios que puideron ser publicados no exilio polos que deron fuxido das gadoupas dos perseguidores. Outros malamente lograron resistir a corrosión do tempo e o sudario de silencio con que os taparon os vencedores. E outros episodios especialmente punxentes tiveron desenvolvemento literario, coma o das vítimas do bou Eva, ás que Unha morte lanzal, de Julián Rodríguez Novo, rende sentida homenaxe. No estudo aparecen nomes de infausta memoria pola súa crueldade e nomes de xentes que non merecían a morte que lles deron. O libro recórdanos todos: uns para que deprendamos a non repetir a historia, outros para devolverlles a honra que a barbarie lles roubou. Entre os miles de títulos publicados sobre o tema aquí tratado, este "caderno didáctico" que temos entre mans resulta ser un bo antídoto contra a desmemoria.
____________________________________________
Xoán C. Abad / Evaristo Pereira: O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra. Vigo, Instituto de Estudos Vigueses, 2019.

21.10.19

Lewis Grassic Gibbon: "Canción de solpor"

Imaxe: Irmás Cartoné
Gibbon cóntanos a historia dun anaco de terra escocesa, chamado Kinraddie na novela, e dos seus poboadores dende tempos remotos ata o final da I Guerra Mundial.

A novela estrutúrase en tres partes. O Preludio, de ritmo narrativo lento, serve de presentación da terra e dos seus posuidores dende tempos idos ata os actuais. Coñecemos unha morea de personaxes e algunhas das súas peculiaridades, pero sen chegar ao nivel de desenvolvemento que acadarán na parte central, a Canción. Esta parte subdivídese en catro tramos --Decrúa, Sacha, Sementeira e Colleita-- e céntrase sobre todo na vida de Chris Tavendale (de solteira Guthrie) e do seu contorno. Na terceira parte, o Epiludio, péchase a historia: os que sobreviven tentan sobreporse á desfeita da guerra convencidos de que o seu mundo acabou e o que nese momento comeza vai ser moi diferente, pero non necesariamente mellor.

No miolo dese mundo narrado por Gibbon está Chris Guthrie, a súa familia e a súa pequena granxa. Seguimos os trafegos e os días da protagonista de nena a muller madura. Sufrimos canda ela as penalidades dunha familia numerosa gobernada por un pai moi traballador, pero tamén brután e pouco afectuoso. Asistimos ao esborrallamento desa familia, que comeza co suicidio da nai superada polas penalidades da vida e que decide levar con ela os fillos máis novos, a marcha-fuga do resto dos irmáns e, finalmente, a morte do pai.

Dictiografía
__________________________
Lewis Grassic Gibbon, Canción de solpor. Compostela, Irmás Cartoné, 2018. Trad. Celia Recarey Rendo.

16.10.19

Avelina Pérez: "Ás oito da tarde, cando morren as nais"

A liberdade dos nosos soños non debe renderse á lóxica do teatro.
As pantasmas dos seus soños non deben fecharse nos límites da escena.

Imaxe: Blog Edicións Xerais
Ábrese o pano do texto  con esta cita de Insultos ao público, de Peter  Handke, autor ao que Avelina Pérez homenaxea con esta peza.
A sala convértese en escenario e, no escenario, a actriz actuará como espectadora ata o remate do espectáculo co apagado das luces no patio de butacas.
Os personaxes que forman o colectivo do público semellan vivir fóra de si mesmos. Soltan frases sobre as súas vivencias, frases que manifestan sistematicamente a frustración que os goberna  e cargan sobre a actriz a responsabilidade de lles dar sentido ás súas vidas, que sexa a actriz quen  apañe a pataca quente, que para iso pagaron entrada.
A actitude da actriz non acepta converterse nesa nai desaparecida do público e, con palabras máis diplomáticas, acaba por lles dicir que cadaquén se ature a si mesmo.
O público encárnano individuos sen personalidade, ridículos nas súas pretensións. A actriz non goza do pracer de actuar porque o espectáculo verdadeiro está na actuación do público, nel está o centro da acción.

Dictiografía
Noticias sobre Peter Handke, enriba citado:
 ________________________________________________
Avelina Pérez: Ás oito da tarde, cando morren as nais.Vigo, AGADIC / edicións Xerais, 2019. Premio Álvaro Cunqueiro para textos teatrais 2018.

Personaxes: 3 mulleres e 3 homes, repartidos en dous grupos: público / actriz.

15.10.19

Robert Seethaler: "Unha vida enteira"

Cóntanos a vida de Andreas Egger. Unha vida enteira que aparece sintetizada nun parágrafo inzado de verbos:
Segundo a partida de nacemento, que ao seu xuízo non valía nin a tinta do selo, Egger tiña setenta e nove anos. Aguantara máis do que cría posible, e en termos xerais podía estar satisfeito. Sobrevivira á súa infancia, á guerra e a un alude. Nunca estivera tan mal que non puidese traballar, abrira unha cantidade incalculable de buracos na rocha e probablemente cortara árbores dabondo para alimentar durante un inverno as estufas de toda unha cidade. A súa vida pendera moitas veces dun fío, entre o ceo e a terra, e durante os últimos anos como guía turístico aprendera máis das persoas do que podía abarcar. Que el soubese, non cargaba con ningunha culpa digna de mención, e nunca caera nas tentacións do mundo: as borracheiras, as prostitutas ou a gula. Construíra unha casa, durmira en infinidade de camas, cortes, caixas de camións e unhas cantas noites mesmo nun caixón de madeira ruso. Amara. E intuíra ata onde podía levar o amor. Vira dous homes camiñar pola Lúa. Nunca estivera no apuro de crer en Deus, e a morte non lle daba medo.
Imaxe: culturagalega.org
O parágrafo segue algo máis, pero xa con detalles que lle poñen ramo a todo o anteriormente dito. Andreas Egger, malia non queixarse, non tivo moito que lle agradecer á vida. Sen pais que termasen del, acaba na casa dun tío que o trata con crueldade. Unha malleira déixao coxo e condiciona o seu negro futuro. Como compensación, a natureza dótao dunha grande fortaleza física e mental que lle vai permitir sobrevivir malia as precarias condicións que marcan a súa existencia. Velaí o único triunfo na vida de Andreas Egger, a súa capacidade de resistencia.

Cando o seu corpo alcanza un tamaño que lle permite defenderse do seu escravizador, Andreas enfróntase a el, abandónao e comeza a andaina vital en solitario nun mundo inhóspito e nun contorno social hostil. Nin o medio nin a sociedade regalan nada. Andreas pagará en todo momento co esforzo necesario para seguir resistindo.

Seethaler cóntanos a vida enteira do protagonista escollendo etapas clave do seu desenvolvemento: nenez desgraciada, morte da parella embarazada baixo un alude, traballo no teleférico, recrutamento para a guerra, campo de prisioneiros, retorno e cambio de traballo e, derradeiramente, reencontro coa natureza. Malia non estenderse en detalles, a vida non curta de Andreas Egger queda completa ante os ollos do lector. Unha vida tan sinxela como dura, sufrida dignamente en soidade, narrada coa brevidade que lle corresponde ao home de poucas palabras que é o personaxe de Andreas Egger.

Fálase d' Unha vida enteira en Lecturafilia: https://lecturafilia.com/2019/02/15/unha-vida-enteira/
_____________________________
Robert Seethaler, Unha vida enteira.Cangas, Rinoceronte Editora, 2018. Trad. Moisés Barcia.

3.10.19

Francesco Marciuliano: "Podería facerlle pis enriba e outros poemas de gatos"

Imaxe: Lata de sal
Un libro escrito por quen sen dúbida sente un gran amor polos gatos e que lle resultará de agradable lectura a quen guste da compañía destes animaliños. Atoparase con escenas que lle parecerán familiares porque a obra vai contando poeticamente feitos e actitudes destes felices felinos.

A obra artéllase en catro partes (Familia, Traballo, Xogo, Existencia) que conforman outros tantos eixos temáticos. Unha brevísima introdución dá a idea xeral do poemario: cando un gato entra na vida dun humano convértese no seu xefe. O texto vai acompañado de simpáticas fotografías de gatos de varia pelaxe.

A voz de F. Marciuliano traduce para linguaxe humana os sentimentos, afectos, desafectos, problemas, beneficios... que xorden na relación dos felinos cos bípedes. Relacións que non sempre son amorosas, desinteresadas ou cordiais. Aos humanos, por exemplo, moléstalles esa teimosía dos gatos por marcar territorio, ou a desorde que causan os seus xogos, ou que esfarrapen o sofá, ou que desfagan a cama, ou que lles rouben o seu espazo favorito. Os gatos, pola contra, non levan ben que os bañen, nin que os desparasiten, nin que entren competidores na relación. E aínda levan peor que os castren.

Así e todo, os gatos esfórzanse por entender os humanos e consideran que paga a pena ter un bípede por mascota.
_____________________
Francesco Marciuliano: Podería facerlle pis enriba e outros poemas de gatos. Madrid, Lata de sal, 2015.

7.6.19

"Tendréis envidia de los muertos"

Imaxe:Historia de Iberia Vieja 162
Leo na revista Historia de Iberia Vieja (número 162, decembro de 2018)  o artigo "Campos de concentración en España", de Bruno Cardeñosa. Censa o autor 188 campos e dá detalles do trato exquisito que recibían os inquilinos desas residencias. Trato que sintetiza perfectamente a frase premonitoria de Ernesto Giménez Caballero: "Tendréis envidia de los muertos". Un estudo máis amplo e recente de Carlos Hernández, Los campos de concentración de Franco, aumenta a cifra en bastantes máis.
Para saber do trato que recibían os presos remítome, para empezar, ás fontes enriba sinaladas. Soamente quixera reparar na toponimia do mapa que acompaña o artigo citado, porque se trata da toponimia dos amos dos campos de concentración. Case que o único estraño é a posición de Camposancos. Os topónimos deturpados a machadazos levan camiño de se converteren nun endemismo. Houbo un coñecido defensor do galeguismo cordial que considerou tales nomes como "sinónimos enriquecedores". Non logro saber o que enriquecen. E hai xente que vai máis alá e que se nega redondamente a recoñecer que os lugares tivesen outro nome que el de siempre porque toda la vida se llamó así.
Pero se ningún topónimo do noroeste resulta impronunciable para calquera falante do leste do valado de grelos (greloseto para entendérmonos), ¿a que vén tanta teimosía na deturpación? Pois a única razón que queda é a que se le no pé dun debuxo de Castelao: a nosa terra non é nosa. Cómpre indicarlles claramente aos mandados que non son donos da súa terra, que o nome que lle puxeron non vale, que saiban de vez que lles varreron a terra de debaixo dos pés.
Se houbo xente que tivo o callo de "hospedar" unha boa masa de concidadáns en campos de concentración ou mesmo de deixar a un semellante enterrado coma un can danado nunha foxa descoñecida e viñeron despois outras xentes que prefiren deixar a cousa como está para non desenterrar odios... calquera cuestión lingüicida pareceralles unha brincadeira que non ten lles por que tocar a moral. Así que, quen queira vivir en Ourense, Rianxo ou Sanxenxo que saiba que estaría a vivir nunha distopía. O sensato é vivir en Orense, Rianjo, Puebla del Caramiñal...

30.1.19

J. L. Graña Muíño: "Itinerario do botellón"

Imaxe: Fervenza Edicións
Itinerario do botellón desenvolve sobre o escenario as posturas que distintos colectivos sociais adoptan sobre este hábito de divertimento da mocidade.
O desenvolvemento escénico ponse en marcha cando o hábito xa se considera un problema social: moreas de xente nova concentrada en lugares emblemáticos, intoxicacións etílicas, abusos, espectáculo pouco estético e toneladas de lixo ciscadas ao remate da festa.
A partir de aí, cada grupo actuante enfoca o problema segundo o vello método de nadar e gardar a roupa. Os políticos (P) ao mando procuran evitar que a situación se descontrole e cause perda de votos; os empresarios (E) aproveitados tentan sacar tallada de clientes e institucións; os mozos (M) teiman en non perder a súa inocente diversión; os manifestantes, nomeadamente os traballadores do servizo de limpeza "externalizado",  ocupan prazas e rúas reivindicando uns dereitos prexudicados indirectamente polo botellón.
Os axentes implicados non analizan a fondo a situación; simplemente procuran afastar o problema cambiándoo de sitio. Non pretenden darlle unha solución, senón aparcalo, facelo invisible, que non moleste. E se de paso pode aproveitarse comenenciudamente, mel na filloa.
Os personaxes non levan nome. Mesmo os máis individualizados, salientados da masa, pensan, falan e actúan como membros dun grupo social. Así e todo, dentro dos grupos de políticos, empresarios e mozos pódense apreciar diferentes sensibilidades: desde os que amosan unha relativa conciencia social ata os de pertegaza e pallougada. Pero o elo que os une a todos é a pretensión de arrimar a brasa á súa sardiña. O resto da sociedade amosa o seu sentir nas manifestacións.
A peza desenvólvese en dous actos. No primeiro (20 escenas) desenvólvese toda a problemática causada polo botellón, agudizada pola folga dos empregados da limpeza que reclaman melloras laborais. O segundo acto (dúas escenas curtas) cumpre o papel de epílogo: cae o peso da representación sobre os mozos que son, no fondo, as vítimas da situación. Os mozos que nos falan amosan un sentido común de xente madura, e o seu diagnóstico é moito máis obxectivo e atinado ca o dos políticos e empresarios porque é plenamente consciente da cruel realidade e brindan:

M1.- (Resignado) Acabo de entendelo: non somos ninguén. [...]

M1.- Por nós, que non somos ninguén!
M2.- Por todos os ninguén froito do botellón!

Dictiografía
_________________________________
J. L. Graña Muíño: Itinerario do botellón. (A Pinguela. Teatro para ler e representar), Silleda, Fervenza Edicións, 2017. Colaboración da promotora e construtora Bamarti.
Personaxes: 4 P, 4 M, 4 E + número impreciso de manifestantes.

8.1.19

Ödön von Horváth: "Mocidade sen deus"

Imaxe: Irmás Cartoné
Mocidade sen deus é unha novela ambientada no período de entreguerras que narra a consolidación do nazismo no poder. O narrador, mestre de escola, describe todo o proceso de embrutecemento dunha sociedade a partir dunha anécdota que lle tornou a vida imposible e acabou por mandalo ao exilio.
Unha simple reconvención a un alumno para recordarlle que os negros tamén son persoas carréxalle ao profesor, ademais dun alcume, toda unha cadea de amargas consecuencias: a protesta cabreada dun pai, o escrito de rexeitamento asinado polos alumnos, a chamada de atención do director, a expulsión do centro, a inhabilitación para o traballo...
No relato de todo este proceso imos vendo como se vai producindo un profundo cambio social e o tipo de xente que, activa ou pasivamente, vive ese cambio. O profesor narrador non é un home de acción nin ten grandes aspiracións: tan só pretende ter un medio de vida e vivir en paz consigo mesmo e co resto do mundo. Pero posuír un agudo sentido crítico e importarlle a verdade convérteo, a el e aos que coma el son, en pandotes da historia cando os que a escriben esixen obediencia cega e entrega total á súa causa sen ningún tipo de reflexión. Os traballos de clase descobren unha masa de alumnos sen ideas propias que só manifestan o que di a propaganda.
A educación (para a guerra) é unha peza importante nese cambio e ao profesor non lle queda outra que colaborar. Pero pensa:
E penso nos dous axudantes da vangarda, no sarxento da reserva, ao que aínda lle toca comandar, e nos soldados de madeira cos que se fan as prácticas de tiro; acórdame o director e N e o seu pai, o mestre na panadeiro n a batalla de filipos; e penso na serraría que xa non serra, e nos accionistas que, a pesar de todo, gañan máis, e no xendarme, que sorrí, e no cura, que bebe, e nos negros, que non teñen dereito a vivir, e nos desempregados da serraría, que traballan desde a casa a obra feita sen que lles dea para vivir, e na inspección educativa e nos cativos desnutridos. E nos peixes (p. 47).
 O profesor tenta sobrevivir, mais conserva unha actitude belixerante, moi afastada do cínico colaboracionismo do director que só aspira a chegar a unha tranquila xubilación. A deontoloxía empurra o docente a plantar cara a esa sociedade amansada á que pretenden chegar os gobernantes. O sistema facilitará, asemade, un clima apto para a actividade de individuos psicópatas. Fracasará: "Non deixes nada aquí! O negro vai para onda os negros". Pero marcha convencido de que lle falta á mocidade o deus da Verdade.
 A novela describe o proceso de dicotomización da sociedade, como se van conformando dous tipos humanos con valores, actitudes e comportamentos enfrontados. Por un lado, as "malas herbas" (marxinais) e polo outro os "ollos de peixe" (que teñen ollos impávidos, de odio; son os que campan e trunfan no novo réxime; na súa cabeciña só entran as ideas simples das consignas, que toman como verdades indiscutibles).
Nesta situación de triunfo das ideas paifocas, o pacifista profesor, que fora mobilizado na I Guerra Mundial, séntese perdido, ve os seus ideais frustrados e consómeo a desilusión vital.
Tamén se senten perdidas as persoas con sentido crítico. Ás veces non chegan a verbalizar o pensamento e o narrador transmíteo como pensamento oculto, como "ganas de dicir" que non chegan a manifestarse.
A plasmación deste desasosego refórzase con recursos literarios como o cambio de punto de vista cando o narrador fala consigo mesmo ou cando semella dirixirse a un interlocutor ausente; ou cando semella dirixirse a un interlocutor ausente; ou con parágrafos que son unha frase curta ou unha única palabra, pero que en conxunto pintan unha situación abafante para o narrador e fóra do seu control.
Mocidade sen deus resulta ser unha lectura esclarecedora e útil para entender o pasado e tamén para aprender a sobrevivir en situacións de radicalización social. Unha lectura especialmente interesante neste tempo que conmemoramos efemérides coma o centenario da fin da I Guerra Mundial. Unha lectura que nos aprende que os "deuses" que nos venden dende o poder non son máis que "un negocio sucio".

Dictiografía
  • Diego Ameixeiras, "Olor a fascismo", La Voz de Galicia, 27-10-2017: https://www.lavozdegalicia.es/noticia/fugas/2017/10/27/olor-fascismomocidade-sen-deus/0003_201710SF27P8992.htm
__________________________________
Ödön von Horváth: Mocidade sen deus. Compostela, Irmás Cartoné, 2017. Trad. Patricia Buján Otero.