A obra edítaa Castrelos, na célebre colección O Moucho, en 1968 e pona en escena a compañía
Abrente o ano seguinte na Mostra de Ribadavia. Foi a primeira que viu sobre as táboas e figura entre as máis representadas do autor.
A peza estruturase nun prólogo e tres tempos de cinco escenas cada un.
Barriga Verde aparece no prólogo como personaxe popular e atemporal (para iso escacha o reloxo) e, a medida que avanza a obra, vai gañando cometidos: padriño dos noivos, árbitro na disputa amorosa, xuíz e parte no desenlace. Este amo de barraca de feira descríbese como bohemio e perdedor (tempo 3, escena 1); considérase un “vagamundo” que percorre o país de festa en festa na compaña dos seus amigos. Na obra, Barriga Verde é un monicreque máis, que actúa como alma mater do espectáculo.
A obra é unha homenaxe a Silvent:
Manuel María converte a persoa en personaxe da súa propia barraca, pero segue a manter o controlde todo canto se mova no teatriño. E aínda que o Demo lle bote en cara que sexa “un poeta tolo” quen lle escriba a obra, Barriga Verde retrúcalle que el é o dono e fala o que lle dá a gana.
Manuel María fai de Barriga Verde un personaxe para a Literatura liberándoo da tiranía do paso do tempo: “Ese reloxo marcaba o meu tempo. Entón decateime de que o reloxo era o meu inimigo. Fun e… ¡plum!, cun martelo desfixen o reloxo. [...] Agora o tempo xa non corre para min”. Barriga Verde convértese, en calquera tempo e lugar, nun galego máis da tribo. O resto dos personaxes tamén os recolle o autor da tradición da barraca de feira e failles gardar respecto a Barriga Verde unha relación de pertenza: “Eu son o Serrador de Barriga Verde”, recoñece este boneco.
Na farsa desenvólvese o tema tradicional do matrimonio da moza casadeira. A Moza é pretendida polo Galego e mais polo Serrador. Cada un deles tenta convencela de que é o mellor partido. A Moza decántase polo Galego, mais o Serrador non se rende. Ambos os contendentes buscan aliados e levan a cabo unha guerra sen cuartel. Barriga Verde toma partido pola parella de namorados. O Galego derrota o Serrador e aliados (o Demo e o Touro), pero a Moza non logra o seu desexo porque o cura que os ía casar morre accidentalmente por trancazo amigo.
O personaxe do Crego vaise construíndo seguindo as pautas da tradición. Na época, a sotana e o uniforme eran saídas cobizadas polos desertores do arado. Por iso non era estraño atopar relixiosos sen vocación, máis amantes do diñeiro ca de Deus. É o caso do noso bonifrate, que só exerce o seu oficio cos cartos por diante: “Eu quero cartos por vos casar”; “Eu quero diñeiro / que é bo cabaleiro”; tamén pide cen pesos para el e propina para o sancristán…, entre outros exemplos. Entre os seus cometidos está o de esixir o coñecemento da doutrina aos fregueses; así o fai coa Moza, á que considera un bo partido porque ten prata (“da que fai a gata”) e ouro (“do que fai o mouro”).
A Moza non é tan inocente como se vende. Ten présa por casar: “Eu si que teño présa / pois xa lavei a camisa”. Tamén se considera aldraxada cando o Crego lle insinúa os cornos ao Galego: “¡Vou limpa coma un luceiro / e brillante como a lúa!”. Pero no remate da peza descóbreselle o seu dobre xogo. Dobre xogo que non é enganoso, senón que obedece a unha estratexia de autodefensa. Ben avisado o tiña co de lavar camisas (que nos lembra a cantiga dionisiana), confirmado polo Galego, que recoñece ter “a camisa lavada / pranchada e almidoada”. Na época en que se escribe a paza a situación das mulleres pode verse plasmada na máxima que a converte en “reina del hogar y esclava de su marido”. Á hora de escoller parella recomendábaselle seguir a regra dos tres ces (cabeza, corazón, carteira). O matrimonio tiña máis de contrato económico ca de relación afectiva. A Moza só ten o capital do seu amor, que lle ofrecerá ao mellor partido: “¡Eu quero a lúa!”. Así e todo, é o Galego e non a Moza quen sostén que “o ter é o que máis importa”. O difícil equilibrio entre vivir a vida e manterse na ortodoxia social sofre un trastallazo coa morte do Crego, personaxe con poder para oficializar a decencia. (Lembremos que non hai tantos anos, unha nai solteira era unha apestada social).
O personaxe do Galego está construído como un arquetipo. Usa o xentilicio como nome propio. Barriga Verde felicita a Moza pola escolla: “¡En toda a terra non hai mozo máis galán!” (tempo 1, escena V). “Garimoso e bo mozo”, pola parte que lle toca dicir á Moza que, malia as circunstancias adversas, amosa amor real e ilusión pola vida.
Canda estas inmellorables prensas físicas e morais, o Galego presenta outras aínda hoxe obxecto de acre debate social que asoman na parola coa futura muller:
-¿Quen manda eiquí? ¿Quen é eiquí o home?
-Eu sempre teño razón
O Galego, coa axuda de Barriga Verde, enfróntase con afouteza ao Serrador antagonista e aos seus axudantes a cachaporrazo limpo. No espectáculo de Silvent cando morre o demo acaba a peseta, isto é, remata a función. Na peza de Manuel María, canda o remate clásico do espectáculo, queda no aire unha cuestión máis dramática. Os seus monicreques latexan coma seres humanos.
Na edición de Barriga Verde de 1996, Santiago Esteban Radío propón unha batería de actividades para a práctica de teatro na aula.
BIBLIOGRAFÍA
Esteban Radío, Santiago, “O teatro de Manuel María”, en Manuel María, Barriga Verde, Ourense, Galiza Editora, 1996, pp. 3-33.
DICTIOGRAFÍA
Sobre a obra
Sobre Barriga Verde (hoxe e noutrora):
Manuel María, Barriga Verde. Farsa pra bonecos. Vigo, Edicións Castrelos, 1968.
Personaxes (7): Barriga Verde, O Galego, A Moza, O Serrador, Crego, O Demo, Touro.
