 |
| Imaxe: Rede de Bibliotecas de Galicia |
Valentín Paz Andrade amosa neste libro a admiración que sentía polo escritor brasileiro João Guimarães Rosa e demostra o profundo coñecemento que tiña da súa obra. Como nos di Paulo Ronai na introdución, para o estudo da obra rosiana Paz Andrade “soube encontrar um novo ángulo de abordagem, o da galeguidade de Rosa, que ninguem podia enfrentar melhor do que ele. Na leitura de Grande Sertäo: Veredas e dos outros livros rosianos depararam-selhe inumeros elementos que evocaram irresistivelmente a Galicia: suas vozes, seus modos de falar e de sentir, seus costumes, seus ritos e crenças, seus viventes objetos. Encontros täo freqüentes e insistentes que o levaram a empreender uma ampla investigaçäo, näo já de influências, mas de identidades” (p. 9).
Pretende Valentín Paz Andrade sacar á luz a Galicia espallada polo mundo, pero que non consta como tal. No caso de Guimarães Rosa, a materia de Galicia aparece subsumida na súa obra:
“Foi dabondo a teimosía rosiana de recorrencia ás fontes, para aquel resultado sincrético poder coallar como nun prodixio. Elementos galegos que perderan vixencia no portugués, mormente no literario, ou que dentro da mesma área da comunidade lingüística viñeran a menos, se non ficaban esmorecidos, recobran a súa plenitude ou a súa pristinidade na obra rosiana. Reagroman nos tecidos do idioma con insospeitados valores expresivos, con beleza reconquerida” (p. 84).
E para demostralo, Paz Andrade comeza por mergullarse na historia para lembrarnos como aquel anaco do sur de Galicia tomou as rendas do seu destino para converterse nun estado e botarse depois ó mar na conquista do mundo. E alí onde volveu botar raíces abrollan nomes, palabras e costumes que repiten os tomados na fonte orixinaria.
 |
Imaxe: A galecidade de Guimaraes Rosa.
|
Mitos e refráns recollidos na obra de Guimarães Rosa seguen vivos en Galicia. O autor brasileiro chega mesmo a recrealos e darlles un valor novo (“Melhor un passaro voando do que dous na mao”, por exemplo). Tampouco non falta a saudade na obra rosiana, e algúns dos seus personaxes redescóbrena e defínena comezando polo que non é: “Festa é o contrario de saudade”. Seguindo os personaxes rosianos, Valentín Paz Andrade describe a saudade de varias formas; entre elas “vellez da alma denantes que do corpo” (p. 193) ou recorrendo a unha forma aforismática dun personaxe rosiano: “saudade é ser despois de ter”.
Botando man da historia, da lingua, da traxectoria do novelista, da etnografía, dos mitos, dos aforismos... Valentín Paz Andrade amosa a “galecidade” do escritor mineiro e basea a súa tese non só no estudo dos elementos antes relacionados, senón tamén nunha carta do escritor ao seu tío Vicente Guimarães, na que se refire á “fala e escrita dos nossos avós portugueses, na época dos grandes descobrimentos e das viagens marítimas”. Sostén Paz Andrade que “está a dicir de cando, entre portugués e galego, ningún distanciamento formal tiña coallado. Non foron outros os seus principios estéticos, E, polo feito de os acoller tiña a forza de fuxir das empalladas idiomáticas. De as facer na súa lingua poética, folgadamente desenvolvida e xa ateigada de recursos lexicaes enxebres. Na lingua que fora, é verdade, superimposta, mais por unha civilización xa desenvolta e madurecida. Que fora tamén secular e plurinacionalmente consagrada (...) Outra cousa semellaría caír no recuamente a un nivel de cultura tribal” (p. 190).
 |
| Imaxe: A galecidade de Guimaraes Rosa |
Sitiografía
- Portal Cronópios: Antonio Maura fai unha longa referencia a esta obra de Paz Andrade no artigo “Recepción en España de Grande Sertão: veredas”. Deixamos pegada aquí a cita porque, á parte do interese da referencia concreta á obra do autor galego, sinala unha liña de traballo que Valentín Paz Andrade percorreu para ofrecernos resultados aprezables:
“Casi una década más tarde, en 1978, se publicaba un libro titulado A galecidade na obra de Guimarães Rosa, de Valentín Paz-Andrade. Su autor, un conocido político galleguista, era en la época senador electo por Pontevedra, y escribió también tres poemarios y algunos ensayos como, entre otros, los titulados La anunciación de Valle Inclán (1967) o Transferencias etnológicas de Galicia en el Brasil ulterior (1976).
Confiesa Paz-Andrade haber conocido la obra del escritor mineiro en París y que más tarde prosiguió su apasionada lectura en Brasil. En su libro sobre la galleguidad en la obra de Guimarães Rosa, además de una breve biografía del escritor mineiro, Paz-Andrade ofrece también una sinopsis de la historia de Galicia desde sus orígenes hasta la llegada de Cabral a Brasil y elabora una lista de denominaciones de linajes gallegos que fueron transferidos a las tierras americanas. Concretamente, reconoce en el mismo nombre de Riobaldo, protagonista y narrador de Grande sertão: veredas, un origen gallego:
“Riobaldo! De ónde este nome provém? Pudera adimirse como unha nova forma de Rui do Valle ou Rui do Val? De estas duas sabemos que mantiñan vixencia nas terras do Douro e o Minho, alá poi-o século XVI. Veñen impostas a un crego de misa e ola no Nobiliario do Conde de Barcelos.”
Pero no sólo en los nombres encuentra el ensayista restos de galleguidad, sino también en determinados dichos, cantos, danzas y costumbres de origen popular que tanto abundan en el libro rosiano. Como ejemplo podemos recoger la procedencia que halla de la misma cita del libro “o diabo na rua, no meio do redemoinho”, que, como Paz-Andrade sugiere, sería también de origen gallego:
“Na segunda portada do libro, risca un lema: «o diabo na rúa no medio do redemuinho»… Dito éste que ben recoler pudera unha lenda da vila de Pontevedra, onde San Bartoloméu se festexa o 24 de agosto. Ao fio de medio-día das vispras, según tradición local, até que a festa remata, «anda o demo solto pol-as ruas». E a xente, entramentras, non deixa de ter o abellón tras da orella.”
Para Paz-Andrade el iberismo tan presente en la obra de Guimarães Rosa es galleguismo y, más parece, que en lugar de buscar explicaciones o raíces a la obra del mineiro, quiere legitimar la propia lengua gallega en la obra del quizás más grande creador del idioma brasileño. Lo mismo intentará demostrar en otro importante autor de habla castellana, Valle Inclán, en el libro que le dedica, donde buscará los galleguismos con los que el autor de las sonatas nutrió a la lengua española. En todo caso, aparte de las certezas o inexactitudes de este ensayo, sí es importante destacar el interés que despertaba un autor que, en ese momento, estaba siendo traducido al castellano”.
Valentín Paz Andrade, A galecidade na obra de Guimarães Rosa. Ediciós do Castro, 1978.
