Revolta da freixa: Carlos Casares. Un país de palabras

30.1.17

Carlos Casares. Un país de palabras

“Eu creo que os escritores témo-la nosa propia linguaxe, que é máis metafórica ca conceptual, pero que nos permite pensar a través dela e explica-lo mundo e as cousas. Ese polo menos é o meu caso. Estes ensaios son reflexións, pero nas que reflexiono narrando, sobre literatura, sobre outros escritores, sobre pintura. Verémo-lo que sae de aí. Polo menos espero que a xente non se aburra”.

(Ana María Platas Tasende, “Conversación con Carlos Casares”, Revista Galega do Ensino nº 21, novembro de 1998.

Capa 1ª edición

Un país de palabras (1998) acolle quince textos de temática variada e amplo marco cronolóxico de xestación. Algúns deles fan referencia a unha data concreta (1926, 1962, 1964, 1967, 1977, 1980), outros móvense sen referencias temporais ou sen concreción temporal (“hai anos”, “nunha ocasión”). Dende o punto de vista didáctico admiten unha variada etiquetaxe porque son á vez textos literarios, ensaísticos, de crítica literaria, de análise social,memorialísticos ou mesmo anecdóticos. Un país de palabras ofrécenos, á fin de contas, o país que o autor tivo ante os ollos, visto de xeito global ou particularizado nalgúns dos seus persoeiros.

Amigos e coñecidos teñen acollida nestas páxinas: Ramón Piñeiro --por suposto--, Basilio Losada, Torrente Ballester, Álvaro Cunqueiro, Otero Pedrayo, Vicente Risco, Miguel Torga, V. S. Naipul, Torres Queiruga… Constitúen a primeira malla dunha rede que se vai estendendo a outras figuras coas que suxiren ou establecen algún tipo de relación que serve para explicar ou ilustrar unha obra, un feito, unha actitude.

Dado o principal oficio de Casares, non resulta estraño na obra o peso dos escritores: de Torrente Ballester ocúpase en dous textos; noutros dous, de Otero Pedrayo; Cunqueiro, Risco e Piñeiro ocupan a cada un seu, sen contar as amplas referencias a escritores que hoxe son alicerce da literatura universal. Tampouco esquece a súa propia obra: en “A maquillaxe dun bispo”, vencidos os reparos que lle produce a seriedade académica, o autor descríbenos a construción do personaxe principal de Ilustrísima (1980).

Imaxe: Editorial Galaxia

As reflexións sobre a literatura están esparexidas pola obra de Carlos Casares, ademais de en entrevistas e conferencias. N’Un país de palabras achamos o miolo da súa propia teoría da creación literaria, da que podería dicirse que foi unha busca que lle durou toda a vida. Xa de neno se atopou na encrucillada de dous estilos narrativos:

“Tal vez foi a inxenuidade á que me refería antes a que me levou a narrar os meus primeiros contos da mesma forma que o meu avó me contaba os episodios máis destacados da súa longa vida, é dicir, mantendo a orde que seguiran no seu desenvolvemento real” (p. 136).

Non fai falla sinalar que se trata de relatos orais. O trazo da oralidade considérase unha característica xeral da súa narrativa. Con todo, “as maneiras de narrar de meu avó e da miña avoa diferían de forma radical” (p. 138). Mentres el enche as historias de feitos reais, datados, vividos ou presenciados, ela opta polo misterio, o medo, o inconcreto e atemporal. “Entre estas dúas formas de contar, sempre me seduciu a primeira, talvez porque a miña curiosidade infantil se sentía máis atraída pola concreción atraente do real que pola vaguidade neboenta do fantástico” (p. 139). Andando o tempo, esta escolla máis ou menos inconsciente acabaría caracterizando o labor narrativo do autor: “En termos técnicos considérome un narrador lineal, o que non ten para min outro significado que o puramente instrumental, nunca o dun valor estético de tipo estrutural” (p. 140).

As reflexións sobre o carácter do escritor son unha constante ao longo da vida de Casares, e saltan ao falar doutros autores e obras. Lembremos a imaxe do diamante pulido ou en bruto cando fai a comparanza entre Castelao e Otero, ou cando cita, entre outros, os chamados “viaxeiros de cheminea”, acusados de impostores porque inventan lugares que non coñecían. Casares apostila: “Hai realidades que só poden ser comprendidas desde a literatura, nunca desde a reportaxe ou a crónica” (p. 60).

Idea semellante desenvólvese, ao tocar o tema da sinceridade do escritor, no texto “O día que me regalaron a Miguel Torga”. O portugués non comparte a máxima pessoana que reza que “tudo poeta é um fingidor”. Así e todo, a creación literaria imponse:

“Para esta, todo escritor é un manipulador, un fabricante de artificios, mesmo cando manexa aquelas palabras que ten máis preto do corazón, como as que emprega para escribir o seu diario. Pero tamén as outras, as que utiliza nas súas memorias ou nas súas novelas. Non hai ilusionismo sen truco. O máis que se nos pode pedir, como nos ocorre cos magos, é que non se note” (p. 33.

No remate de contas, n’Un país de palabras atopámonos ante un escritor seducido pola literatura, e a ese reino da literatura, como el mesmo admite, pertence o corazón do home.

Falan da obra